Ambigu in Amerika

Zondag 19 oktober 2008, dag 4 van De Luister-en-Vertel-Tournee in de Verenigde Staten
Pilgrim House Hostel, Memphis

Een zonnige zondagmorgen in Memphis, Tennessee. In het onderste van een van de vier stapelbedden in the Green Rooms van het Pilgrim House Hostel aan Cooper Street wordt een jongen wakker, een reiziger met een hoed. Half nog in slaap half al in de wakkere wereld kijkt hij op zijn Nokia E51 hoe laat het is. Zeven uur. Vroeg voor een zondagmorgen. Half nog in slaap half al in de wakkere wereld spoken door zijn hoofd de ervaringen van de voorbije twee dagen. Een bijzondere vrijdag en een bijzondere zaterdag.

Twee inspirerende dagen met boeiende ontmoetingen. Ieder jaar weer levert de GandhiKing Conferentie hem dezelfde hoofdbrekens op: hoe al die ervaringen, inspiraties en ontmoetingen in een verhaal te vertellen? Niet dat dat moet, hoor. Wie zit er nou op zijn vertellingen te wachten? Nou, misschien zijn er wel mensen die het leuk vinden te lezen van de avonturen van de de reiziger met de hoed, die af en toe ook taxichauffeur is. Of is het omgekeerd? Is hij een taxichauffeur, die soms de reiziger met de hoed is?

Een probate manier manier om van hoofdbrekens af te komen is een goede douche. Om de anderen in de kamer niet wakker te maken pakt hij stilletjes in het schemerdonker een handdoek, zoekt wat schone kleren uit de rugzak en loopt naar de douches. De warme waterdruppels spoelen de hoofdbrekens weg om plaats te maken voor invallende woorden, zinnen, gedachtegangen. Nog niet echt een verhaal; daar is meer tijd voor nodig dan een zondagmorgense douche in Memphis. Vooralsnog is het niet meer dan een impressionistische schets van twee avontuurlijke dagen.

Twee dagen gevuld met luisteren naar sprekers op het podium van het theater op het universiteitsterrein, meedoen met workshops in collegezalen, luisteren naar paneldiscussies in diezelfde zalen, soms meedoen, tussendoor gesprekken met medeconferentiegangers op de campus van de Christan Brothers University. Een mooie, groene campus met voor Amerikaanse begrippen oude gebouwen, 18de en 19de eeuws, in laatkoloniale stijl. De felle herfstzon onderstreept de kleur en de schoonheid van het terrein.

Wie waren dan al die sprekers? Wat voor mensen komen naar zo'n conferentie? Nou, Michael Nagler om er een te noemen. Hij is een gepensioneerde professor van de Universiteit van Californie in Berkeley, een professor emeritus in Talen. De man met de hoed had hem daags voor de conferentie, de donderdagavond dat hij in Memphis was aangekomen, al ontmoet. De professor logeerde ook in het Pilgrim House Hostel. Hij bleek zowaar een beetje Nederlands te kunnen. Genoeg om de man met de hoed te verbazen, niet genoeg voor een gesprek, dus dat ging in het Engels.

Continuing the Dream ... Constructing the Worldhouse, dat is dit jaar het thema van de conferentie. Het slaat op de droom die Martin Luther King in de laatste jaren van zijn leven nastreefde. Hij was best wel een dromer, die Maarten. Eerst droomde hij van rassengelijkheid in zijn land, de Verenigde Staten van Amerika en dan vooral in het zuiden waar hij zelf vandaan kwam. Toen hij zag dat dat aan het verwezenlijken was, al ging dat niet zonder offers, tegenslagen en veel pijn, toen verruimde hij zijn blik en begon te dromen van allerlei vormen van gelijkheid over de hele wereld. Niet alleen rassengelijkheid, dat je politieke gelijkheid zou kunnen noemen, maar ook economische en sociale gelijkheid. The Beloved Community noemde hij zijn droom, en Constructing the World House was de volgende stap in het bouwen van zijn utopische droom. Maarten was visionair genoeg om al vroeg de globalisereing te zien aankomen.

Veel verder dan het ontwikkelen van de idee the World House is Martin Luther King niet gekomen. Kennelijk viel zijn gedroom niet bij iedereen in goede aarde; op 4 april 1968 schoot een of andere malloot hem in Memphis dood. De locus delicti, het Lorraine Motel in het hart van de stad, is tegenwoordig het Civil Rights Museum, gewijd aan de strijd voor gelijke burgerrechten in de VS en aan de droom van Maarten.

Michael Nagler heeft zich in al zijn jaren als professor in Berkeley ingespannen vrede, veiligheid en verdraagzaamheid te promoten. Op de universiteit zelf heeft hij programma's opgezet voor studies, en buiten de universiteit nam hij geregeld initiatieven op dat gebied. Sinds 1970 woont hij in een ashram in Marin County, in de buurt van San Francisco.

Het watergekletter herinnert de douchende reiziger aan een verhaal dat hij hoorde in een van de workshops. The story of the crackpot, het verhaal van de gebroken pot. Er waren eens twee potten, aan elkaar verbonden met een juk. De ene pot was perfect, de andere zat vol barsten. Iedere dag werden de twee potten door een vrouw bij de waterput gevuld met water en naar haar huis aan de rand van het dorp gebracht, een wandeling van een half uur. Iedere dag leegde de vrouw thuis aangekomen beide potten in de drinkwatertank. Onderweg had de gebroken pot veel van zijn inhoud gelekt, waardoor hij maar half zoveel water aan de tank te geven had als de perfecte pot. Zo verging het iedere dag. Na een jaar begon de crackpot zich een beetje schuldig te voelen. "Jij draagt me iedere dag naar de put, vult me tot de rand met water, en draagt me weer helemaal terug. Maar ik verlies onderweg de helft van het water en draag daardoor veel minder bij aan de watertank als mijn
broer. Waarom vervang je mij niet voor een gave pot?"

"Je hoeft je niet zo schuldig te voelen", antwoordde de vrouw, "heb je dan onderweg niet de bloemen gezien?" En zonder zijn antwoord af te wachten legt ze uit: "Onder het heenlopen strooide ik aan jouw kant van het pad steeds zaadjes. Op de terugweg werd dankzij jouw barsten de grond bewaterd en konden de bloemen groeien".

Obama has a funny name,
he has a funny name.
It sounds just like Osama,
and his middle name is Hussain.
Er werd ook gezongen op de conferentie. Daar deed de man met de hoed niet aan mee; zingen is niet zijn sterkste vaardigheid.

Father Roy Bourgeois is nog zo'n spreker. Van zichzelf niet zo'n boeiende verteller, zijn verhaal des te meer. In Fort Benning, Georgia staat sinds 1984 de US Army School of the Americas, kortweg SOA. Daarvoor was die school in Panama gevestigd, maar de Panamese regering was die school zat. Enkele jaren geleden is de naam gewijzigd in the Western Hemisphere Institute for Security Cooperation. Militairen uit Latijns Amerika worden er getraind in gevechtstechnieken. Onderdeel van de opleiding is training in het met folteringen ondervragen van opstandelingen. Ieder jaar worden honderden militairen uit Midden- en Zuidamerikaanse landen opgeleid. Ieder jaar gaan honderden soldaten terug naar hun thuisland, waar hun aangeleerde vaardigheden niet zelden door de heersende regimes worden ingezet om de eigen bevolking, of delen ervan, onder de duim te houden. In sommige van die landen wordt een ruime betekenis van het begrip opstandeling gehanteerd. De school
wordt ook wel de school of assassins genoemd, de school voor moordenaars.

Vader Roy heeft menigmaal de gevolgen van deze opleiding gezien en ondergaan. Geboren in 1938 in een klein dorp in Louisiana nam hij als tiener dienst in de Amerikaanse Marine. Hij diende een jaar op een NAVObasis en een jaar in Vietnam, waar hij werd onderscdcheiden met een Purple Heart. Daarna ging hij naar een seminarium en werd een katholieke priester. In de jaren '70 werkte hij vijf jaar in de slopenwijken van La Paz, Bolivia, dat destijds geregeerd werd door Hugo Banzer. Toeval of niet, deze generaal ontpopte zich als een dictatoriaal bestuurder en was afgestudeerd aan de School of the Americas. Vader Roy werd gearresteerd en Bolivia uitgezet.

In 1980 raakte Vader Roy betrokken bij de buitenlandse politiek van de VS in El Salvador, nadat vier Amerikaanse nonnen daar door salvadoriaanse soldaten waren verkracht en vermoord. De meesten van die soldaten bleken te zijn opgeleid aan de School of the Americas. Vader Boy begon zich uit te spreken tegen het buitenlands beleid van zijn land in het algemeen, de steun aan de training van Latijnsamerikaanse militairen in het bijzonder.

Na vestiging van de school in Fort Benning, Georgia richt Vader Roy in 1990 de School of the Americas Watch op. Het is een kantoor, net buiten de hoofdpoort van de kazerne waar de school is gehuyisvest, dat research doet naar de activiteiten van de school. Met de resultaten van dat onderzoek informeert het instituut Amerikaanse parlemtariers, de media en het publiek.

* * *

The Way I See It #272
Be the example; spread hope

Diezelfde zondag, maar dan 's middags, loopt de man met de hoed, die ook korfbaltrainer is, door zonnig Memphis. Hij is onderweg van het STAX Museum terug naar het Pilgrim House Hostel, een wandeling van iets meer dan een uur over Mclemore Avenue en Southern Avenue. Hij kan de verleiding niet weerstaan, buigt bij Bellevue Avenue zijn weg af naar de Starbucks op de hoek van Union Avenue en McLean Boulevard en bestelt daar een espresso doppio. Op de cup leest hij de wijsheid: wees het voorbeeld; verspreid hoop. Het is nummer 272 in een serie van zienswijzes. Die andere 271, en misschien wel nog veel meer, zijn vast te lezen op de website van Starbucks.

Onderweg heeft de man met de hoed die ook korfbaltrainer is de trainer van het eerste gebeld. Die heeft vandaag ook het tweede gecoacht, het team dat de man met de hoed terug in eigen land traint en coacht. Beide teams mesten tegen dezelfde club, zwaar favoriet want beter, en hij is te nieuwsgierig naar de uitslag om te wachten tot hij ergens op internet kon gaan kijken. Helaas: beide teams verloren. En om de ontluistering compleet te maken; het derde, dat tegen een ander team van dezelfde vereniging speelde, heeft ook verloren. Even is hij er sjagrijning van. Niet lang hoor. De drie kwartier die hij erover doet Starbucks te bereiken zijn lang genoeg zijn gedachten weer te verzetten.

Immer bezig zijn van een min een plus te maken. Hoe belangrijk is winnen? Hoe belangrijk is succes? Hoe belangrijker is een goede trainer of een goede coach? Wat is een goede trainer? Wat een goede coach? Hoe belangrijk is een goed schot? Niet zo lang geleden schreef de man met de hoed die ook korfbaltrainer is aan een van zijn speelsters een brief met sommige van die vragen als inleiding. Misschien een goed idee om die brief om te zetten in een verhaal voor het clubblad. Niet dat ze dan ineens van betere tegenstanders gaan winnen, daarvoor is meer nodig dan wat vluchtige gedachten op een zonnige zondagmiddag in Memphis, maar minder dan verliezen kan niet en het helpt allicht een beetje.

Wandelend over Bellevue Boulevard en Cleveland Street neuriet de man met de hoed de melodie van Walking in Memphis, een song van Marc Cohn uit 1991, later gecovered door Cher. Voorzover hij het kent, zingt hij de tekst hardop. Zolang niemand hem hoort gaat zngen hem best goed af.
When I was walking in Memphis
Walking with my feet ten feet off of Beale
Walking in Memphis
But do I really feel the way I feel?
Afgezien van die uitzonderlijke passant die hij tegenkomt horen alleen de vogels en de eekhoorns zijn gezang.

Op deze zonnige zondagmiddag in Memphis schiet hem te binnen hoe aangenaam hij zich voelt hier te zijn. Hij houdt van Brabant, Nederland, Europa, in willekeurige volgorde, maar hij houdt er ook van op andere plaatsen in de wereld te zijn. Het liefst walking. De traagheid van lopen geeft gedachten de kans alle kanten uit te vliegen en toch de omgeving en de gebeurtenissen rondom te observeren.

Hij begint al een beetje de weg te kennen, zou hier taxichauffeur kunnen worden. Een beetje maar, hoor; Memphis mag dan naar Amerikaanse begrippen een provinciestad zijn, er wonen toch wel een miljoen mensen of zo en de oppervlakte is groot genoeg om er in rechte lijn een halve marathon te kunnen lopen.

Vince Kavaloski had hem vanmorgen meegenomen naar het STAX Museum. Op de laatste dag van hun verblijf hier gingen hij en zijn 10 studenten naar dat museum in de vroegere STAX studio in de wijk Soulsville. De man met de hoed wist wel dat Memphis de thuisstad was van Elvis Presley en dat BB King hier woont. Meer dan eens was hij in de afgelopen jaren al langs Sun Recording Studio gelopen, de kleine studio op Union Avenue waar Elvis is begonnen. Maar hij wist niet dat soulartiesten als Otis redding, Isaac Hayes, Sam & Dave, Booker T & the MG's hun muziek ook in Memphis hebben opgenomen. STAX blijkt niet ver van de Sun Studio te zijn. Van 1960 tot 1975 werd hier de tegenhanger van Motown en later van de Philliesound gemaakt en uitgebracht. Graceland is er trouwens ook niet ver vandaan.

Vince is een filosofiedocent aan Edgewood College in Madison, Wisconsin. Ieder jaar neemt hij tien van zijn studenten mee naar de conferentie. Die studenten gaan niet alleen mee voor de ideeen van Martin Luther King of Mohandas Gandhi. Een avondje stappen op Beale Street staat steevast op het programma. Beale Street is amerikawijd bekend om het uitgaansleven daar. Een avondje wordt wel eens twee avonden. Over een paar dagen gaat de man met de hoed Vince en zijn studenten opzoeken in Madison.

Amerika geeft hem steeds weer ambigue gevoelens. Al vier jaar op rij komt hij hier in de herfst. Steeds voor de GandhiKing conferentie die elk jaar half of eind oktober wordt gehouden. En als hij dan toch een ticket Europa-VS v.v. heeft gekocht, dan kan hij net zo goed wat langer blijven en Amerikaanse vrienden opzoeken, die verspreid over het land wonen. Zo heeft hij de afgelopen jaren telkens een maand of twee in dit land gekriskrast. Het bracht hem naar Boston, New York, Detroit, Chicago, Oklahoma, Las Vegas, Los Angeles, Colorado, Utah, Phoenix, en nog een heleboel andere plaatsen. Grote steden en kleine dorpen. De ene plaats wat avontuurlijker dan de andere. Tientallen, misschien wel honderden Amerikanen ontmoette hij.

Het ambigue zit hem erin dat hij zich hier geweldig op zijn plaats voelt. Of het nu te voet is, per auto, bus of trein of met het vliegtuig, steeds weer wordt hij geraakt door de vitaliteit en energiekheid die dit land en deze mensen uitstralen. Aan de andere kant is hij niet blind of doof voor de schaduwkanten van deze samenleving. Kan hij niet om de duivelse neveneffecten heen, die die levenslust en dadendrang met zich meebrengen. De School of the Americas is maar een voorbeeld van zo'n demonisch bijeffect van de Amerikaanse go-get-it mentaliteit. De hebzucht op Wallstreet, schijnbaar onbeteugeld, is een andere. Die hebzucht is niet alleen beperkt tot Wallstreet trouwens. Zelfs niet alleen tot Amerika, maar dat is een verhaal voor een andere keer.

Gelukkig wordt hij elk jaar weer uit zijn ambiguiteit verlost, al is het maar voor even. Conferenties als de GandhiKing Conference zijn er in dit land talloze. Het wemelt van de initiatieven als de School of the Americas Watch van Vader Roy. Mensen als Michael Nagler zijn heus niet de enige Amerikanen die zich met woord en daad inzetten voor een mooiere wereld, hoe fragiel ook. In het geweld van de massamedia, zowel de Amerikaanse als de Europese, in zijn eigen gemakzucht die media al te klakkeloos te volgen, vergeet de man met de hoed wel eens dat de werkelijkheid oneindig veel groter en diverser is dan het eentonige beeld dat door die veelal op winstbejag en hebzucht gefundeerde media wordt voorgeschoteld. De Amerikaanse werkelijkheid is veel groter en diverser dan hij in films en televisie, internet en videoclips te zien krijgt. Net zoals de meeste Amerikanen een verkeerd want onwerkelijk beeld hebben van Europa en de Europeanen, zo hebben de meeste
Europeanen een verkeerd want onwerkelijk beeld van Amerika en de Amerikanen. In beide gevallen schuilt gevaar in het feit dat die onwerkelijke beelden wel een kern van waarheid bevatten. Alleen is die kern niet meer dan een onwaarschijnlijk klein deel van de hele waarheid, en bevat die waarheid meerdere voor ons onbekende kernen. Telkens weer als de man met de hoed in dit land is, stoot hij zijn neus tegen een andere kern.



3 brutale vragen:

1.
Neem eens een minuut of zo. Een minuut extra, en lees nog eens een willekeurig stukje uit dit verhaal. Niet alles, niet het hele avontuur, daar is meer voor nodig dan een minuut. Nee, een klein stukje. The story of the crackpot bijvoorbeeld, of de beschrijving van Michael Nagler, de geschiedenis van the School of the Americas.


2.
Misschien weet u wel iemand die het leuk vindt te horen of te lezen van de avonturen van de reiziger met de hoed, die ook taxichauffeur en korfbaltrainer is. Als u zo iemand kent, vertel of stuur het door. Maar alleen als u denkt dat u hem of haar er een plezier mee doet. Anders laat maar.

3.
Misschien, heel misschien vond u het verhaal wel een euro waard. Heeft het verhaal u genoeg geamuseerd, geinspireerd of aan het glimlachen gebracht om een euro te geven. Als dat zo is, doneer die euro dan aan wie of wat u maar een euro waard vindt. Een of ander initiatief op het gebied van vrede, veiligheid en verdraagzaamheid bijvoorbeeld. Of koop eens een andere krant dan u gebruikelijk koopt. Kost iets meer dan een euro, dat wel, wie weet wat u dan te weten komt. Maar alleen als u het verhaal een euro waard vond. Anders niet. Anders kunt u die euro beter voor een andere gelegenheid bewaren.


Groet, ton.