Vrijheid in de geschiedenis van Iran

Vrijdag 17 september 2010
Dag 11 van de Luister-en-Vertel-Tournee in Iran
In een eettentje in Ferdosi Street, Teheran

Met een 'ab tolebi', een honingmeloenenjuice, voor zich op tafel bladert de man met de hoed in de brochure, die hij gisteren in het Nationale Museum van Iran heeft gekocht. Een mooi boekwerkje over de Cyrus Cilinder. Samen met Aye heeft hij gistermiddag dat kleine erfstuk uit de tijd van het 1ste Perzische rijk bewonderd. Het inspireert hem een vriend in Nijmegen, een geschiedenisleraar, een brief te schrijven, een brief over Vrijheid.

Net als een diamant kent Vrijheid talloze facetten. De geschiedenis geeft daar ontelbare voorbeelden van. Stel je zou een historische studie willen maken van de Vrijheid. Dat is een behoorlijk ambitieus project. Waar te beginnen? Chronologisch, of juist thematisch? Welk vrijheidsbegrip hanteer je? De onvrijheid van slaven in het Amerika van voor 1863 is een heel andere dan de onvrijheid van vrouwen in het hedendaagse Iran. Niet alleen qua vorm, ook in essentie.

De negerslaven waar Oom Tom alleen maar een voorbeeld van was werden in essentie niet als mensen erkend. Niet als subjecten, die rechten konden hebben. Zij golden als goederen, waar andere mensen (eigendoms-)recht op konden hebben. Weliswaar zijn Iraanse vrouwen rechtens en in de praktijk beperkt in hun vrijheid, meer nog dan hun mannelijke landgenoten, maar het Iraanse recht erkent vrouwen als rechtssubjecten, die net als mannen rechten hebben. Ongelijke rechten, en dat is een scheve zaak, maar het is toch heel wat anders dan de volstrekte rechteloosheid van slaven en slavinnen.

Het voert de man met de hoed te ver in de brief aan zijn vriend de geschiedenisleraar een essay over Vrijheid te geven, als hij zoiets al zou kunnen. Bovendien zou de port voor het verzenden ervan naar Nederland meer dan 5.000 riaal worden, en dat is de limiet die hij zichzelf voor de dagelijkse brieven uit Iran heeft gesteld.

De figuur van Cyrus de Grote was voor de man met de hoed een verrassende eyeopener. In zo'n studie naar de Vrijheid verdient deze Perzische vorst op zijn minst een overweging.

In het Nationaal Museum is een aparte zaal ingeruimd voor de Cilinder van Cyrus. Als hij de brochure mag geloven overtreft de waarde van het uit gebakken klei gemaakte kleinood verre de bescheiden afmetingen ervan. Het is een zandkleurige gesloten cilinder ter grootte van een stevige onderarm. Helemaal rondom is het oppervlakte over de volle lengte gevuld met inscripties. En juist om die inscripties is het te doen. Als de brochure geloofd mag worden bevat het een soort verre voorloper van het VN Handvest voor de Rechten van de Mens. Nu wordt begrijpelijk waarom daden en denken van Cyrus de Grote, de opsteller van de tekst van de Cilinder, in het kader van Vrijheid het bestuderen waard zijn.

De Cilinder is eigendom van het British Museum en is voor vier maanden uitgeleend aan het Nationaal Museum van Iran. Daar is wat getouwtrek tussen beide musea aan vooraf gegaan. En waarschijnlijk ook tussen diplomaten en andere regeringsfunctionarissen van beide landen. Wie weet hoe hoog de ruzie opliep toen het British Museum vlak voor de oorspronkelijke datum in januari van dit jaar besloot de Cilinder nog iets langer in eigen beheer te houden, omdat er nieuwe kleitabletten met inscripties ontdekt waren, die nodig zouden zijn voor de verdere ontcijfering van de tekst op de Cilinder. Iraanse officials geloofden dat niet, dachten dat het een represaille van de Britse regering was als reactie op aankondigingen van de Iraanse regering over haar kernenergieprogramma. Afijn, een half jaar later is het zover; de Cyrus Cilinder is weer thuis. Voor even dan toch.

Het verhaal van Cyrus de Grote is voor de meeste Europeanen niet een bekend verhaal. Behoort niet bepaald tot de standaard geschiedenislessen in de meeste Europese landen. In de brochure leest de man met de hoed het kort opgetekend.

Cyrus leefde ongeveer van 600 tot 529 voor Christus. Hij was koning van een Perzische dynasty in de stad Anshan. Zijn vader was Cambysus de Eerste. Gedacht wordt dat zijn moeder Mandane was, dochter van Astyages, de laatste koning der Meden.
Astyages vreesde de rijzende macht van Cyrus en stuurde zijn leger naar Perzie. De soldaten rebelleerden echter en liepen naar Cyrus over. Ecbatana, het tegenwoordige Hamadan, destijds de hoofdstad van Medie, viel in handen van Cyrus. Astyages bleef daarbij ongedeerd en mocht in zijn paleis blijven wonen.
Jaren later trok Croesus, de koning van Lydie in Anatolie (het moderne Turkije) gesteund door Babylon tegen Cyrus en de Meden op. Croesus werd verslagen, maar na de val van zijn hoofdstad Sardis werd zijn leven door Cyrus gespaard.
Spoedig macheerde Cyrus met zijn leger naar Babylon. De Babyloniers waren toentertijd boos op het gedrag van hun koning Nabonidus. Nadat deze door een coup aan de macht was gekomen vereerde hij Sin de Maangod boven Marduk, de oppergod van Babylon. Kort na zijn aantreden verliet hij de hoofdstad om in Arabie de stad Teima te veroveren. Daar liet hij een tempel ter ere van de Maangod bouwen. Tien jaar lang bleef hij weg uit Babylon, en installeerde er zijn zoon Belshazzar als regent. Vanwege zijn afwezigheid kon al die tijd het belangrijke Nieuwjaarsfestival niet gevierd worden. Het leidde tot afkeer onder de Babyloniers voor hun koning.
Zonder slag te leveren nam Cyrus de stad in. Hij behandelde de bevolking goed en bevrijdde de gevangengenomen volkeren, die in Babylon verbleven, zoals de Joodse ballingen.
Hoe Cyrus precies aan zijn einde is gekomen is niet helemaal zeker. Volgens de Griekse geschiedkundige Herodotus is hij gesneuveld in een veldslag met rebellerende stammen in het noorden van zijn rijk, het tegenwoordige Tajikistan, waar hij een stad genaamd Cyropolis zou hebben gesticht. Herodotus verhaalt in bloedige bewoordingen over zijn dood. Volgens andere bronnen is hij in zijn hoofdstad Pasargadae overleden en daar begraven.

De tekst op de Cilinder verhaalt hoe Cirus geholpen door de god Marduk Babylon zonder slag of stoot inneemt, de uit veroverde landen door de Babyloniers geroofde heiligdommen aan de oorspronkelijke volkeren terug geeft, en de volkeren repatrieert die door de Babyloniers naar Babylon waren gedeporteerd. Het zijn deze verlichte acties, uniek in de antieke oudheid, die de Cyrus Cilinder een bijzondere status geven.

Cyrus zelf wordt in meerdere historische bronnen, waaronder de Bijbel, geroemd om zijn verlichte ideeen, zijn respect voor veroverde volkeren en zijn tolerantie tegenover andersdenkenden en andersgelovenden. De Cilinder bevat Cyrus' eigen woorden en hoewel nergens in de tekst een directe referentie naar de Rechten van de Mens te vinden is, wordt het toch beschouwd als een symbool van een humane en respectvolle behandeling van mensen door een heerser.

De brochure vervalt hier en daar in propagandeske bewoordingen. Het moderne Iran blijft een theocratische dictatuur, nietwaar. Maar gefilterd van de ronkende uitingen over het glorieuze verleden van Iran is de Cyrus Cilinder een interessant studieobject voor eenieder die iets meer wil begrijpen van dat zoveel omvattend en schier onvatbaar fenomeen, dat wij Vrijheid noemen. Misschien is het wel juist door die ontelbare facetten dat dat fenomeen menigmaal misbegrepen en misbruikt wordt.


3 brutale vragen:

1.
Wat weet u eigenlijk van Vrijheid? Wat betekent Vrijheid voor u? Ook wel eens uw Vrijheid niet goed begrepen?

2.
Misschien voelt u zich zo vrij dit verhaal met een ander te delen. Als dat zo is, stuur of vertel het door. Maar alleen als u denkt dat die ander u daarvoor waardeert. Anders is het misplaatste vrijheid.

3.
Misschien, heel misschien is deze korte verhandeling over Vrijheid in het oude Perzie u wel een euro waard. Als dat zo is, doneer het aan rekeningnummer 1689.67.456 t.n.v. Stichting Luister-en-Vertel-Tournee in Oisterwijk. Maar alleen als u in alle vrijheid meent dat dit verhaal u een euro waard is. Voel u vrij er anders over te denken en doe het dan niet.


Vriendelijke groet, ton.