Geschiedenis in Amritsar

Amritsar, donderdag 5 oktober 2006,
laatste dag van De Luister-en-Vertel-Tournee in de Punjab

Bij elke verfilming of documentaire van een historische gebeurtenis is het steeds maar weer de vraag of de werkelijheid precies zo is geweest als de kijker het krijgt voorgeschoteld.

De reziger met de hoed realiseert zich dat terwijl hij languit op het gras in Jalianwallah Bagh ligt, een klein parkje in Amritsar. Starend naar de stralend blauwe lucht haalt hij zich een scene uit Richard Attenborough's 'Gandhi' uit 1982 voor de geest.

Het begint met een glimp van de Golden Temple, het Sikh-heiligdom in Amritsar. Het beeld van devote Sikhs contrasteert hevig met wat volgen gaat, maar dat weet de kijker dan nog niet. Een scene later ziet hij een peloton Britse soldaten in looppas achter een pantserwagen met mitrailleur door de nauwe straatjes van de Old City lopen. Officier in een open auto voorop. De pantserwagen past niet door het steegje, dat naar een binnenplaats leidt. De officier dirigeert de soldaten langs de pantserwagen, de binnenplaats op. Ze stellen zich in 2 x 2 rijen op, de voorsten geknield, de achtersten staand. Het lijkt op de opstelling van een executiepeloton.

Op de binnenplaats is een samenscholing aan de gang. Een sikh voert het woord. Hij rept van het machtige Engeland, met zijn leger en zijn vloot. Hij roept de toehoorders op zich te verzetten tegen de Engelse overheersing. Maar zonder geweld te gebruiken, zoals de Mahatma gevraagd had. Het gehoor bestaat uit mannen, vrouwen en kinderen. Er zijn geen wapens te zien.

"Should we give them a warning?", vraagt de onderofficier aan de officier.
"They've had their warning". De officier maakt er niet veel woorden aan vuil.
"Fire!", en de soldaten legen hun geweren op de massa.

Het schijnt dat binnen zes minuten alle kogels op waren.

Een film is maar een film. Hoe goed de regisseur ook zijn best doet de historische werkelijkheid zo goed mogelijk in zijn film uit te beelden, hij ontkomt er niet aan die werkelijkheid geweld aan te doen. Hij is nu eenmaal beperkt in zijn mogelijkheden, financieel en praktisch. Hij moet aan de kijker denken; die moet geboeid blijven. Hij wordt gedreven door eigen inzichten en voorkeuren, hoe objectief hij ook probeert te zijn. En verder is een film, hoe uitgebreid ook, onherroepelijk niet meer dan een selectie uit de oneindige veelheid van verschillende aspecten, die aan een historische gebeurtenis kleven.

Neem bijvoorbeeld die slachting in Amritsar in 1919, in Jalianwallah Bagh. Die kun je bekijken vanuit een historisch perspectief, zoals Richard Attenborough deed in 1982, en dan in het kader van een biografie over het leven van Mohandas Gandhi. Maar je kunt je ook het perspectief van die Britse officier voorstellen, generaal Dyer. Daar zijn trouwens ook heel wat boeken aan gewijd. Wat brengt een generaal van een zich beschaafd noemend volk ertoe zo'n slachtpartij aan te brengen? Of beeld je het gezichtspunt eens in van zo'n soldaat. Zou die zich gerealiseerd hebben waar hij mee bezig was in die zes minuten? Zou hij later gewetenswroeging hebben gekregen? Hij behoorde toch ook tot dat zich beschaafd noemende volk? Of heeft hij juist geen last van opspelende gewetensnood, onder het mom dat hij alleen maar orders opvolgde, zoals het een goed millitair betaamt? Hoe zou een gemiddelde Engelsman, die het nieuws in de krant leest, tegen zo'n gebeurtenis aankijken? Vast anders dan een gemiddelde Indier, die misschien wel dezelfde krant leest.

De reiziger met de hoed staat op. Dwaas als hij is kan hij wel de vragen stellen, maar weet hij de antwoorden niet. Hij loopt rond in het park. Eerst langs het gedenkteken, een grote vlam van rode bakstenen. Hij loopt langs de muur, waar bijna 90 jaar na dato de kogelgaten nog te zien zijn. En langs de waterput, waar velen destijds in zijn gesprongen. Volgens een bijschrift zijn er later 123 doden uit geborgen. Hij staat even stil bij een kleine piramide op de plaats vanwaar het peloton de executie uitvoerde.



3 brutale vragen:

1.
Een film is maar een film. Een verhaal maar een verhaal. Met een beetje nadenken kunt u vast nog wel meer invalshoeken bedenken om die gebeurtenis uit 1919 te bekijken. Probeer eens.

2.
Mischien vond u de historisch niet-verantwoorde verhandeling over de gebeurtenis bijna 90 jaar geleden wel de moeite waard aan iemand anders te vertellen. Als dat zo is, stuur of vertel het door. Maar alleen als u het de moeite waard vindt. Anders niet.

3.
Misschien, heel misschien vond u dit verhaal van de reiziger met de hoed wel een euro waard. Als dat zo is, doneer het dan aan rekeningnummer 1689.67.456 t.n.v. Stichting Luister-en-Vertel-Tournee te Oisterwijk. Maar alleen als u het een euro waard vond, anders niet.


Groet, ton.